मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा: एक मागणी
मराठी भाषा ही भारतातील एक प्रमुख आणि समृद्ध भाषा आहे. तिचा इतिहास, साहित्य आणि सांस्कृतिक योगदान हे खूप मोठे आहे. मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळावा, अशी मागणी अनेक वर्षांपासून होऊ लागली आहे. हा दर्जा मराठी भाषेला तिच्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारशाची मान्यता देईल, तसेच तिच्या संवर्धनासाठी नवी दिशा देईल.
अभिजात भाषेचे निकष:
भारतातील भाषा अभिजात मानल्या जाण्यासाठी काही निकष ठेवले गेले आहेत. भारत सरकारने 2004 साली तामिळ भाषेला अभिजात दर्जा दिला, आणि त्यानंतर संस्कृत, कन्नड, तेलुगू, मल्याळम आणि ओडिया या भाषांनाही हा दर्जा मिळाला. भाषा अभिजात ठरवण्यासाठी खालील निकष असतात:
- प्राचीनत्व: भाषा किमान 1500 ते 2000 वर्षांपूर्वी अस्तित्वात असावी.
- समृद्ध साहित्य: त्या भाषेत अनमोल साहित्य असावे, जे पुढच्या पिढ्यांना सांस्कृतिक वारसा म्हणून मिळावे.
- स्वतंत्रता आणि मूळ साहित्य निर्मिती: भाषेची स्वतंत्र ओळख असावी आणि तिच्या साहित्याची मूळ निर्मिती असावी.
- लोकप्रियता: समाजातील लोक त्या भाषेचा व्यापक वापर करत असावेत.
मराठी भाषेची वैशिष्ट्ये:
मराठी भाषा या सर्व निकषांमध्ये खूपच ताकदीने उतरते.
- इतिहास: मराठी भाषेचा उगम साधारणत: 1000 ते 1500 वर्षांपूर्वीचा आहे. 13व्या शतकातील संत ज्ञानेश्वरांनी लिहिलेल्या “ज्ञानेश्वरी” या ग्रंथातून तिच्या प्राचीनतेचे दर्शन होते.
- साहित्य संपदा: मराठीत संत काव्य, भक्ती साहित्य, पुराणकथा, शास्त्रीय लेखन, नाटक, कथा, कविता, कादंबऱ्या या सर्वांचा समावेश आहे. संत तुकाराम, नामदेव, शिवाजी महाराजांचे पत्रलेखन आणि इतर अनेक साहित्यिक व सांस्कृतिक हस्तकलेतून मराठी भाषा समृद्ध झाली आहे.
- स्वतंत्र ओळख: मराठी भाषेची स्वतःची स्वतंत्र व्याकरण आणि भाषाशैली आहे. तिच्या साहित्याचे विविधांगी स्वरूप हे तिला इतर भाषांपासून वेगळं ठरवतं.
- लोकप्रियता: महाराष्ट्रातील आणि इतर राज्यांतील लाखो लोक मराठी भाषा बोलतात. ती विविध प्रकारच्या संवाद माध्यमांमध्ये, शैक्षणिक संस्था, प्रशासन आणि साहित्यिक व सांस्कृतिक मंचांवर वापरली जाते.
अभिजात दर्जाची गरज:
मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळाल्यास तिच्या संवर्धनासाठी आर्थिक पाठबळ, शैक्षणिक संशोधन आणि नव्या पिढ्यांसाठी तंत्रज्ञानाची उपलब्धता होईल. तसेच, मराठी भाषा आणि साहित्याचा जगभरातील अभ्यासक आणि संशोधकांपर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग सुकर होईल.
सरकारने मराठी भाषेला अभिजात दर्जा देण्यासाठी योग्य पावले उचलावीत, अशी मागणी अनेक साहित्यिक, संशोधक आणि समाजातील विचारवंत करत होते.
अभिजात भाषेचा दर्जा म्हणजे त्या भाषेला विशेष ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि साहित्यिक महत्त्व देणारा दर्जा. भारतात कोणत्याही भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यासाठी काही विशिष्ट निकष असतात. या दर्जामुळे भाषेला सरकारी मान्यता मिळते, ज्यामध्ये तिच्या संवर्धनासाठी विशेष धोरणे आखली जातात आणि भाषेच्या अध्ययन-अध्यापनास प्रोत्साहन दिले जाते.
अभिजात भाषेच्या दर्जाचे निकष:
- प्राचीनत्व: भाषा किमान 1500 ते 2000 वर्षांपूर्वी अस्तित्वात असावी.
- संपन्न साहित्य: भाषेत प्राचीन साहित्य आणि शास्त्रीय ग्रंथ असावेत.
- स्वतंत्र ओळख: त्या भाषेची एक स्वतंत्र ओळख असावी, ती इतर भाषांच्या प्रभावाखाली आलेली नसावी.
- समृद्ध सांस्कृतिक वारसा: भाषेचा सांस्कृतिक, धार्मिक, आणि शैक्षणिक वारसा महत्त्वाचा असावा.
अभिजात दर्जाचा फायदा:
- संवर्धनासाठी निधी: भाषेच्या संशोधन, अध्ययन-अध्यापनासाठी आर्थिक पाठबळ मिळते.
- प्राधान्य: शाळा आणि विद्यापीठांमध्ये या भाषेच्या अध्ययनासाठी विशेष अभ्यासक्रम तयार केले जातात.
- जागतिक ओळख: आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भाषेचा अभ्यास आणि प्रसार होण्यास मदत होते.
अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यानंतर ती भाषा सरकारी आणि शैक्षणिक धोरणांमध्ये अधिक महत्वाची ठरते, ज्यामुळे तिचे दीर्घकालीन संवर्धन आणि विकास होऊ शकतो.