पूर्वीपासूनच चालत आलेल्या चालीरीती रुढी परंपरांमुळे महिलांना आर्थिक सामाजिक आणि आरोग्य बाबतच्या अनेक समस्यांना सामोर जावं लागत होतं. पण गेल्या काही वर्षांपासून महिला सबलीकरण सक्षमीकरणावर भर दिला जातोय. स्त्री पुरुष समानता येण्यासाठी अनेक चळवळी देखील सुरू झाल्या आहेत.
म्हणून मग महिला एकत्र येऊन आर्थिक दृष्ट्या स्वावलंबी होतील व्यवसाय करतील यासाठीच बचत गट ही संकल्पना सुरू करण्यात आली. महिला बचत गटाची संकल्पना सगळ्यात पहिल्यांदा डॉक्टर महमद युनिस यांनी 1983 बांगलादेश मध्ये सुरू केली होती. यानंतर 1991 मध्ये भारतात देखील बचत गट सुरू झाले. यानंतर हळूहळू सर्वच राज्यात बचत गट बनू लागले. महाराष्ट्रात तर प्रत्येक शहरात गावागावात अनेक बचत गट सुरू आहेत.
बचत गट म्हणजे नेमकं काय?
मग बचत गट म्हणजे नेमकं काय असतं तर काही महिला एकत्र येऊन एक गट तयार करतात ज्यामध्ये कमीत कमी 10 तर जास्तीत जास्त 20 महिला असतात. गटातीलच अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, सचिव ठरवतात आणि मग प्रत्येक महिन्याला एखादी तारीख ठरवून एक समान रक्कम जमा करतात. म्हणजेच बचत करतात. बचत गटाचे दोन प्रकार असतात.
बचत गटाचा पहिला प्रकार:
पहिला प्रकार आहे व्यवसायिक गट. या गटामध्ये महिला दर महिन्याला समान रक्कम जमा करून बचत करतात आणि त्या जमा झालेल्या रकमेतून सगळ्या जणी मिळून एखादा व्यवसाय करतात जसं की लोणच, पापड बनवण्याचा व्यवसाय खाद्यपदार्थ बनवणं, ज्वेलरी मेकिंग, कपडे शिवणं, डेअरी प्रॉडक्ट, पोल्ट्री फार्मिंग यासारखे अनेक व्यवसाय उभे करतात.
दुसरा प्रकार:
दुसरा प्रकार आहे स्वयं मदत गट. यामध्ये पण महिला समान पैसे भरून बचत करतात आणि गटातील एखाद्या महिलेला जर पैशांची गरज असेल तर तिला ते पैसे कर्जाच्या स्वरूपात देतात शिवाय बँकेमधून देखील बचत गटाच्या नावावर कर्ज भेटत त्यासाठी गटाच्या नावाने बँकेत एक संयुक्त बँक खातं म्हणजेच एसएनजी अकाउंट तयार करून जमा झालेली रक्कम त्या अकाउंटमध्ये ठेवली जाते जर गटाने नियमित पैसे जमा केले नोंदणी केली तर बँकेचा विश्वास वाढतो सगळं व्यवस्थित असेल तर बँक कर्ज देते पण या सगळ्यासाठी परफेक्ट नियोजनाची गरज असते.
बचत गटात पैसे टाकणं खरच परवडत का?
आता आपण मूळ मुद्द्याकडे वळूया बचत गटात पैसे टाकणं खरच परवडत का तर या प्रश्नाचे उत्तर आहे हो ते कसं तर बघा समाजातल्या वाईट चाली रुढी परंपरांना मोडून महिलांच्या विकासासाठी बचत गटाची मदत होते शिवाय बचत गटामुळे अडचणीच्या वेळी पटकन कर्ज मिळू शकत महत्त्वाचं म्हणजे शहरातील महिलांना जॉब असतात पण गावाकडच्या महिलांना कामाच्या संधी कमी असतात त्यामुळे त्या बचत गटाच्या मदतीने स्वतःचा व्यवसाय सुरू करू करू शकतात.
बचत गटामुळे अनेक महिलांची स्वप्न पूर्ण होताना दिसतात. महाराष्ट्रात सध्या सात लाखाहून अधिक महिला बचत गट कार्यरत आहेत. अनेक जिल्ह्यांमध्ये बचत गटांनी कॅटरिंग, बेकरी, अगरबत्ती, हँड बॅग्स आणि ऑनलाईन सेलिंग सारखे यशस्वी व्यवसाय उभे केले आहेत. 2016 मध्ये पेन तालुक्यातील उंबरडे गावातील 10 महिलांनी बचत गट सुरू करून पापड बनवण्याचा व्यवसाय सुरू केला.
हळूहळू त्यांच्या पदार्थांची मागणी वाढली आणि आजच्या घडीला त्या महिला जवळपास 38 प्रकारचे पापड बनवतात आणि वर्षाला 10 लाखापर्यंतच उत्पन्न घेतात. तसच साताऱ्यातील 12 मैत्रिणींनी सोबत येऊन नवचैतन्य नावाचा बचत गट सुरू केला आणि एकमेकींच्या मदतीने 12 सेपरेट व्यवसाय सुरू केले.
बचत गटात पैसे टाकणं केव्हा परवडतं?
बचत गटात पैसे टाकणं परवडतं पण जर गटात शिस्त असेल तर. गटातील सगळ्या महिला विश्वासू असतील तर नाहीतर बचत गटाची मीटिंग आहे वही सापडत नाही या महिन्यात पैसे द्यायला विसरूनच गेले किंवा परस्पर भांडणांमुळे गटांचे नुकसान करणं हे सगळं चुकीच आहे. जर बचत गट यशस्वीरित्या चालवायचा असेल तर काही नियम अटी मार्गदर्शन असायलाच हवं म्हणून जाणून घेऊ की बचत गटात कोणकोणत्या गोष्टींची काळजी घ्यावी.
बचत गटात कोणकोणत्या गोष्टींची काळजी घ्यावी:
तर बचत गटातील महिला ह्या एकाच गावातील एकाच भागातील असाव्यात. गटाची पूर्ण माहिती असल्याशिवाय गटात सहभागी होऊ नका. प्रत्येक महिलेची ओळख आणि माहिती करून घ्या. गटातील सगळ्यांनी समान रक्कम जमा करावी. प्रत्येक महिन्याला दिलेल्या तारखेलाच पैसे जमा करावेत. महिन्यातून एकदा तरी मीटिंग घ्यावी आणि मीटिंग मध्ये मुद्द्याचच बोललं पाहिजे. बचत गटाची अधिकृत नोंदणी असावी गटाच्या अध्यक्षांनी सर्व महिलांना गटातील कामकाज समजून सांगितल पाहिजे.
पहिले सहा महिने तरी कुणालाच कर्ज देऊ नये गटामध्ये होणाऱ्या सगळ्या व्यवहाराची नोंदणी असणं खूप महत्त्वाच आहे आणि बायकांनी एकमेकींना समजून घेऊन सगळ्यांच्या गरजा लक्षात घेऊन सहकार्य करून गट चालवावा. सगळे नियोजन परफेक्ट असावे हे सगळं लक्षात घेऊनच तुम्ही गटात प्रवेश करू शकता. आता बचत गटासाठी शासनाच्या अनेक योजना पण आहेत. जसं की राष्ट्रीय ग्रामीण उपजीविका अभियान म्हणजेच एनआर एल एम ज्यात ग्रामीण भागातील गरिबी कमी करण्यासाठी बचत गटांना प्रोत्साहन दिलं जातं आणि त्यांना बँकेशी जोडलं जातं.
बचत गटांना तारणाशिवाय बँक कर्ज मिळून देते:
त्यानंतर स्वयं सहायता गट बँक लिंकेज कार्यक्रम म्हणजेच एसबीएलपी या अंतर्गत बचत गटांना तारणाशिवाय बँक कर्ज मिळून देण्यास मदत होते तसेच विश्वास योजना आहे यामध्ये विशिष्ट उत्पन्न गटातील बचत गटांना व्याज अनुदान मिळते. कृषी उपकरण योजना आहे ज्यात काही योजनानुसार बचत गटांना मिनी ट्रॅक्टर आणि इतर कृषी उपकरणे खरेदी करण्यासाठी अनुदान दिले जाते.
महाराष्ट्र सरकारने बचत गटांनी तयार केलेली उत्पादने विकण्यासाठी यशस्विनी हे ऑनलाईन पोर्टल देखील सुरू केले आहे. अल्पसंख्याक महिला बचत गटासाठी पण योजना आहेत. ज्यात अल्पसंख्यांक समाजातील महिलांना आर्थिक दृष्ट्या सक्षम करण्यासाठी या योजना राबवल्या जातात. पण बचत गटात पैसे टाकणं परवडतं की नाही हे पूर्णपणे गटाची शिस्त, नियोजन आणि प्रामाणिकपणावर अवलंबून असतं. बचत गट ही फक्त पैशांची गोष्ट नाही तर तो आहे विश्वास शिस्त आणि सहकार्याचा प्रवास…
